Μητρώον (409-405 π.Χ. και περί το 140 π.Χ.)
Με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία συνάγεται ότι το Παλαιό Βουλευτήριον (περ. 500 π.Χ.) δεν έπαψε να χρησιμοποιείται όταν οικοδομήθηκε στα δυτικά του το Νέο (416/5-409/6 π.Χ.), ωστόσο η λειτουργία του περιορίστηκε. Κατά την διάρκεια του 5ου αι. π.Χ., τον καιρό που η Βουλή των Πεντακοσίων συνερχόταν ακόμη εκεί, το κτίριο στέγασε επιπλέον τα επίσημα δημόσια αρχεία της πόλης. Όταν η έδρα της Βουλής μεταφέρθηκε στο Νέο Βουλευτήριον, ίσως στο διάστημα 409-405 π.Χ., τα αρχεία παρέμειναν στο Παλαιό Βουλευτήριον, το οποίο εφεξής μετωνομάσθηκε σε Μητρώον (ιερό της Ρέας, μητέρας των Ολύμπιων Θεών). Μόλις βορείως του Παλαιού Βουλευτηρίου υπήρχε πρωτύτερα ένας μικρός αρχαϊκός ναός, προφανώς αφιερωμένος στην Μητέρα των Θέων, χθόνια θεότητα που εισήχθη από την Φρυγία (πιθανώτατα ταυτιζόταν με την μικρασιατική μητέρα-θεά Κυβέλη) και συνδέθηκε από τους Αθηναίους με την Ρέα. Ο ναός αυτός καταστράφηκε από τους Πέρσες το 480 π.Χ. και δεν ανοικοδομήθηκε ποτέ, όμως η λατρεία του διατηρήθηκε ζωντανή και βρήκε νέο κατάλυμμα στον χώρο του Παλαιού Βουλευτηρίου. Στο Μητρώον φυλάσσονταν μία πλήρης σειρά από δημόσια τεκμήρια, όπως νόμοι, ψηφίσματα, αρχειακό υλικό, δικαστικά έγγραφα, οικονομικές αναφορές, λίστες εφήβων, καθώς και ιερά αναθήματα-προσφορές, μέτρα και σταθμά. Η συνεύρεση της λατρείας με το δημόσιο αρχείο φαντάζει περίεργη, και για κάποιον απροσδιόριστο για εμάς λόγο η Ρέα θεωρείτο – όπως δείχνουν τα πράγματα – κατάλληλη προστάτιδα των νόμων της πόλης. Η τελική διαμόρφωση του οικοδομήματος πρέπει να ολοκληρώθηκε γύρω στο 140 π.Χ., όταν ένα καινούριο κτίσμα διαδέχθηκε το παλαιότερο στο ίδιο σημείο, ίσως με δαπάνες του ηγεμόνα του ελληνιστικού βασιλείου της Περγάμου Αττάλου Β΄. Κατά μία άλλη άποψη – λιγότερο αληθοφανή – το ελληνιστικό Μητρώον πατάει στα θεμέλια ενός προϋπάρχοντος αρχαϊκού Μητρώου και δεν διαδέχθηκε το παλιότερο Βουλευτήριον, το οποίο μέχρι την οικοδόμηση του Νέου Βουλευτηρίου στα τέλη του 5ου αι. π.Χ. λειτουργούσε σε άλλον, υπαίθριο χώρο (στο λεγόμενο «Συνέδριον»).
Η αναγνώριση του Μητρώου ως ιερού και αρχειοφυλακείου στηρίζεται κατά κύριο λόγο στην μαρτυρία του Παυσανίου. Η χωροταξική οργάνωση του κτιρίου είναι έως έναν βαθμό ακαθόριστη (π.χ. δεν είναι δυνατόν να προσδιορίσουμε με βεβαιότητα που ακριβώς τηρούνταν τα αρχεία και που στεκόταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Μητέρας των Θεών που περιγράφει ο Παυσανίας) και η μορφή του δεν μας επιτρέπει να καταλήξουμε σε ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με την χρήση του και την λειτουργικότητα του κάθε τμήματός του.
Σύμφωνα με τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και τις διαθέσιμες πληροφορίες, το Μητρώο ήταν κατασκευασμένο από ποικίλα υλικά (αρουραίος λίθος, ακτίτης λίθος, γκριζογάλανο υμήττειο μάρμαρο και λευκό πεντελικό μάρμαρο) και περιλάμβανε τέσσερεις αίθουσες, που είχαν την είσοδό τους η καθεμιά στην ανατολική πλευρά και δεν επικοινωνούσαν μεταξύ τους, ενώ μπροστά τους ανοιγόταν προς ανατολάς κοινή στοά με 14 ιωνικούς κίονες ανάμεσα σε παραστάδες. Η πρώτη από τις αίθουσες προς βορράν ήταν και η μεγαλύτερη σε διαστάσεις, με εσωτερικό περιστύλιο που διαμόρφωνε αίθριο και υπερώο (εξώστη), ενώ δεν αποκλείεται να υπήρχε και βωμός στο κέντρο του αιθρίου. Τα δωμάτια που ενδεχομένως διαμορφώνονταν στο υπερώο μπορεί να χρησίμευαν ως ενδιαιτήματα (χώροι φιλοξενίας) για την διαμονή ξένων επισήμων προσώπων και αξιωματούχων είτε ως δημόσιο αρχείο (αρχικά θεωρήθηκε, μάλλον λανθασμένα, ότι σε αυτό το δωμάτιο ήταν αποθηκευμένο το κρατικό αρχειακό υλικό). Η μεσαία από τις τρεις άλλες αίθουσες έλαβε τον τύπο του δίστυλου «εν παραστάσι» ναού, και σε ευθυγράμμιση με τον άξονά του υπήρχε εκτός του κτιρίου βωμός, που υποδηλώνει λατρευτική χρήση. Ο χώρος αυτός πρέπει να συνιστούσε τον καθεαυτό ναό της Μητέρας των Θεών, στον σηκό του οποίου βρισκόταν το αναφερόμενο από τον Παυσανία λατρευτικό χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς, έργο όχι του 140 π.Χ. αλλά της περιόδου 440-430 π.Χ., φιλοτεχνημένο από τον Φειδία ή από τον μαθητή του Αγοράκριτο. Οι άλλοι δύο μονόχωροι θάλαμοι εκατέρωθεν του ναΐσκου απ’ ό,τι φαίνεται λειτούργησαν ως δημόσιο αρχείο ή «δημόσια γράμματα» (κατά τους αρχαίους)· ίσως εκεί φυλάσσονταν μέσα σε ερμάρια τα πρωτότυπα των ψηφισμάτων της Βουλής, γραμμένα σε πάπυρο, σε δέρμα είτε σε ξύλινους πίνακες. Από το αρχείο αυτό, όπου καταγράφονταν και τοποθετούνταν όλες οι αποφάσεις της πόλης ταξινομημένες κατά χρόνο, μήνα και ημέρα υπ’ ευθύνη των αρχόντων και ειδικά εντεταλμένων υπαλλήλων, σώζονται σήμερα μόνο περίπου 7.500 επιγραφές, ικανές να μας δώσουν μια ιδέα του μεγέθους του.
Κάτοψη του δυτικού τμήματος της Αγοράς κατά τους ελληνιστικούς χρόνους. Στη θέση του Παλαιού Βουλευτηρίου έχει διαμορφωθεί το Μητρώον.
Προοπτική αναπαράσταση του Μητρώου.
|
ΚΛΕΙΣΙΜΟ
