ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ

Βασίλειος Στοά (μέσα του 6ου αι./περί το 500/μετά το 480 π.Χ.)

Η Βασίλειος Στοά ήταν το πρώτο διοικητικό κτίσμα της Αγοράς που συναντούσε κανείς στα δεξιά του εισερχόμενος από την κύρια βορειοδυτική είσοδο του χώρου, όπως μας πληροφορεί και ο Παυσανίας. Δίπλα της περνούσε ο αρχαίος «Δρόμος», γνωστός και ως «Οδός Παναθηναίων». Η αρχική της μορφή (λίγο μετά τα μέσα του 6ου αι., περί το 500 ή μετά το 480 π.Χ.) παρουσιάζει κάτοψη ορθογώνια, με κτιστούς τους τρείς τοίχους και κιονοστήριχτη πρόσοψη από 8 κίονες, ενώ δεύτερη, εσωτερική κιονοστοιχία 4 κιόνων στήριζε την αμφικλινή στέγη. Στις αρχές του 4ου αι. π.Χ. προστέθηκαν στο βόρειο και στο νότιο άκρο της δύο πτέρυγες μικρότερου ύψους, με συνέπεια όλη η στοά να αποκτήσει σχήμα Π, μάλλον κατ’ επιρροήν της διπλανής πειόσχημης Στοάς του Διός Ελευθερίου, με την οποία είχε παλαιότερα ταυτιστεί λανθασμένα λόγω των περιορισμένων της διαστάσεων (μόλις 18 μ. μ.ηκος), αφού θεωρείται απίθανο μία μικρή στοά να στέγαζε μία τόσο σημαντική διοικητική αρχή όπως αυτή του άρχοντος-βασιλέως. Η Βασίλειος Στοά παρέμεινε σε χρήση, δεχόμενη επισκευές και ανοικοδομήσεις, τουλάχιστον έως τον 4ο αι. μ.Χ.

Ονομάσθηκε έτσι διότι, όπως προαναφέρθηκε, αποτέλεσε την έδρα του άρχοντος-βασιλέως, του δεύτερου στην ιεραρχία αξιωματούχου της πόλης, ο οποίος κατά την διάρκεια της μονοετούς θητείας του ήταν υπεύθυνος για θρησκευτικά ζητήματα (π.χ. οργάνωση εορτών, τέλεση μυστηρίων, θυσίες, λαμπαδηδρομίες, κ.ά.) καθώς και για δικαστικές διαμάχες που σχετίζονταν με θέματα λατρείας και ασέβειας· κατ’ ουσίαν πρόκειται για τίτλο των αρχαϊκών χρόνων, που με την σταδιακή εκδημοκρατικοποίηση της Αθήνας στην κλασσική περίοδο διατηρήθηκε μαζί με ένα μέρος των αρμοδιοτήτων που πρωτύτερα του αντιστοιχούσαν, χωρίς ωστόσο να συνεπάγεται την ίδια πολιτική ισχύ που του αναλογούσε στο παρελθόν. Μπροστά από την στοά βρισκόταν ο καλούμενος «Όρκιος Λίθος», η μεγάλη πέτρα στην οποία ορκίζονταν οι δέκα άρχοντες της πόλης κατά την ανάληψη των καθηκόντων τους· δεδομένων των σωματομετρικών του στοιχείων (τεράστιος όγκος και βάρος), που τον καθιστούσαν εξαιρετικά δύσκολο να μετακινηθεί, και του υλικού του (ήταν κατασκευασμένος από αμυγδαλίτη, πέτρωμα που δεν απαντάται στην Αττική και επομένως είναι αλλοδαπής προέλευσης), έχει διατυπωθεί η άποψη ότι πρόκειται για ανώφλι μυκηναϊκού τάφου σε δεύτερη χρήση, που ίσως προερχόταν από το μυκηναϊκό νεκροταφείο στην νότια κλιτύ του λόφου Αρείου Πάγου και βρέθηκε στον χώρο της Αγοράς ως πέτρα ‘‘φορτισμένη’’ και άρα κατάλληλη για να ‘‘εκδικηθεί’’ τον οποιοδήποτε επίορκο.

Το κτίριο χρησιμοποιήθηκε επίσης για την έκθεση των σημαντικότερων νόμων του αθηναϊκού κράτους. Πιστεύεται ότι εκεί φιλοξενούνταν οι νόμοι του Δράκοντος και ήταν στημένη η Σολώνεια νομοθεσία, η οποία με βάση τις πληροφορίες των πηγών ήταν χαραγμένη σε πυραμιδοειδείς στύλους, τις λεγόμενες «κύρβεις». Τα κατάλοιπα βάσεων με σχετικά αβαθείς επιμήκεις εντορμίες, που εντοπίσθηκαν στην ανώτερη βαθμίδα της δίβαθμης κρηπίδας της στοάς και ανήκουν σε εποχή μεταγενέστερη του οικοδομήματος (τέλη 5ου αι. π.Χ.) υποδηλώνουν την ύπαρξη εκεί τοποθετημένων όρθιων στηλών, οι οποίες ενδεχόμενως να ταυτίζονται με τους νόμους του Δράκοντος και του Σόλωνος· η δέ χρονολόγησή τους συμπίπτει με την πτώση της τυραννίδος των Τριάκοντα το 403 π.Χ., οπότε οι Αθηναίοι προσπάθησαν επιτυχώς να ανασυστήσουν το δημοκρατικό πολίτευμα, αναγράφοντας παράλληλα τους προγονικούς-πατρογονικούς νόμους που θεμελίωσαν την δημοκρατία. Το γεγονός ότι στον χώρο της στοάς βρέθηκαν και πολλές βάσεις με εντορμίες για την υποδοχή Ερμαϊκών στηλών, πιθανόν είναι να την ταυτίζει με την παραδιδόμενη Στοά των Ερμών, όπου ο Κίμων φέρεται να ανέθεσε τρεις τέτοιες στήλες εις ανάμνηση της νίκης του στην μάχη της Ηιόνας. Δεν αποκλείεται στην στοά να λάμβαναν χώρα ενίοτε και επίσημες εστιάσεις, όπως συνέβαινε με άλλες στοές της πόλης. Από τους αρχαίους συγγραφείς γνωρίζουμε επιπλέον ότι στην Βασίλειο Στοά δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο ο φιλόσοφος Σωκράτης (399 π.Χ.) και ότι εκεί συνερχόταν στα ύστερα χρόνια η «εξ Αρείου Πάγου» Βουλή, ένας από τους παλαιότερους πολυμελείς θεσμούς της αρχαίας Αθήνας, που ανάγεται στην εποχή της αριστοκρατίας (σολώνεια περίοδος, 6ος αι. π.Χ.) και κληροδοτήθηκε στους 5ο και 4ο αι. π.Χ. και εξής ενδεδυμένος πλέον με θρησκευτικές μόνον αρμοδιότητες, εφόσον την πραγματική εξουσία ασκούσε κατ’ αρχάς η Βουλή των Τετρακοσίων και εν συνεχεία η Βουλή των Πεντακοσίων που την διαδέχθηκε. Τέλος, λέγεται ότι το 52 μ.Χ. ο απόστολος Παύλος, κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα, ήλθε στην Βασίλειο Στοά, όπου μίλησε στους Αρεοπαγίτες κηρύσσοντας την νέα θρησκεία του Χριστιανισμού.

   

Κάτοψη της βορειοδυτικής γωνίας της Αγοράς. Στα αριστερά της Οδού Παναθηναίων η Βασίλειος Στοά.

Κάτοψη της Βασιλείου Στοάς και του έμπροσθεν αυτής προαυλίου χώρου.

Αποκατάσταση της Βασιλείου Στοάς στην αρχική της φάση (τέλη αρχαϊκής-αρχές κλασσικής περιόδου).

Τομή κατά μήκος της Βασιλείου Στοάς περί το 300 π.Χ.. Στο σχέδιο φαίνεται η προσθήκη τωνπλαϊνών πτερύγων στα δύο άκρα της, που εξυπηρέτησε εν μέρει την έκθεση των εγχάρακτων νομικών κωδίκων. Μπροστά της ίσταται το μνημειακό μαρμάρινο άγαλμα της Θέμιδος, θεάς της δικαιοσύνης, το οποίο στήθηκε εκεί γύρω στο 330 π.Χ.